عنوان مقاله:

نویسندگان:

مصطفی مهدوی آرا

زبان عربی از دیرباز در خدمت علوم فلسفه و منطق اسلامی بوده است. نقطه اوج این خدمات را می توان قرن سوم و چهارم اسلامی دانست؛ دوره ای که با تأسیس بیت الحکمة و دارالترجمه توسط خلفای عباسی فیلسوفان مسلمان با آثار تمدنی یونان باستان آشنا شدند و مترجمانی همچون متی بن یونس و حنین بن اسحاق به ترجمه آثار ارسطو و افلاطون پرداختند. هرچند برخی تفاوت های فرهنگی، یا فهم نادرست متن توسط این مترجمان در ابتدا، زوایایی از این آثار را پوشیده گذاشت اما فیلسوفان بعد از ایشان، متوجه این اشتباهات شده و آن را اصلاح نموده اند. ولی آنچه مسلم است علی رغم وجود زبان های فارسی، ترکی، پشتو و دیگر زبان های امت اسلام این زبان عربی است که محملی برای انتقال این میراث قرار می-گیرد. حتی فیلسوفان مسلمانی که اصالتا ایرانی بوده نیز برای بیان اندیشه های فلسفی خویش زبان عربی را انتخاب نموده اند. اولین فیلسوف مسلمان –البته پس از یعقوب بن اسحاق ملقب به کندی- یعنی ابونصر فارابی معروف به معلم ثانی اهل فاراب خراسان بوده است، پس از وی می توان به ابن سینا، سهروردی و... اشاره کرد که علی رغم تسلط بر زبان فارسی، افکار و اندیشه های فلسفی خود را به زبان عربی نوشته اند. در پاسخ به این سوال فرضی که چرا این فیلسوفان زبان عربی را برگزیده اند؛ ممکن است گفته شود که این زبان در آن دوران زبان علم و فرهنگ جهان اسلام بوده است و از این طریق توانسته دیگر زبان های پیرامون خود را مقهور خویش کند. به فرض قبول چنین پاسخی؛ نمی توان همه عوامل را متوجه جایگاه و منزلت زبان عربی دانست، بلکه ماهیت این زبان و سازوکارهای ساختاری و واژگانی آن به گونه ای است که شاید دیگر زبان از آن محروم باشند. به فرض پذیرش چنین پاسخی، باز این سوال مطرح است که چرا فیلسوفان سده های اخیر، متفکرانی همچون ملاصدرای شیرازی، علامه طباطبائی، حاج ملاهادی سبزواری و... در بیان آراء و اندیشه های فلسفی خود به زبان عربی روی آورده اند؟ نمی توان گفت که زبان فارسی در دوره-های مذکور هنوز مقهور عربی بوده است. جستار حاضر در صدد است با روش توصیفی –تحلیلی به این سوال پاسخ بدهد. بی شک شناخت ظرفیت های زبان عربی و ساز و کارهای دستوری و واژگانی برای دانشجویان و پژوهش گران این حوزه می-تواند –ضمن پاسداشت زبان فارسی- دریچه ای به روی ایشان باز کند تا درس های مقدماتی و واحدهای آموزشی مرتبط با این زبان را جدی تر دنبال کنند. نتایج تحقیق نشان می دهد: ويژگی اشتقاقی بودن این زبان و غنای هشتاد هزار واژگانی زبان عربی، در بیان افکار فلسفی، آن در بین زبان های زنده دنیا منحصر به فرد کرده است. این مهم، در تعریب متون زبان های اروپایی و تسهیل آن برای مترجمان عرب زبان خود را نشان می دهد. ويژگی دیگر زبان عربی، ساختار نحوی و دستوری آن است. دو ساختار متفاوت جمله اسمیه و فعلیه و انواع نقش های دستوری، از زبان عربی ابزاری ساخته است که به تعبیر ویتگنشتاین متأخر، نویسنده را در شکل دهی قضایاي فلسفي کمک فراوانی می کند.

فلسفه، زبان عربی، ظرفیت های زبانی، ويژگیهای دستوری و واژگانی.

برای لینک‌دهی به این مقاله از آدرس زیر استفاده نمایید:

برای ارجاع در منابع از عبارت زیر استفاده کنید:
مهدوی آرا، مصطفی، 1401، زبان عربی و فلسفه اسلامی، هشتمین همایش ملی حکیم سبزواری، طراحی و آسیب‌شناسی برنامه درسی و متون آموزشی فلسفه اسلامی، https://cnf.hsu.ac.ir/fa/archive_index.php?c=hakim8&aid=70698